Naturalnym następstwem śmierci każdego człowieka jest pozostawienie przez niego dobytku, który gromadził przez całe życie. W konsekwencji należy go rozdysponować między osoby do tego uprawnione. Dziedziczenie to, mówiąc kolokwialnie, “wejście w majątkowe buty zmarłego”. Odziedziczyć po zmarłym można pozostawiony przez niego majątek, ale też długi, które trzeba będzie spłacić. Jakie sposoby dziedziczenia wyróżniamy?
Istnieją dwie drogi, które prowadzą do dziedziczenia. Może się to stać na podstawie testamentu albo ustawy. Gdy testament został ważnie sporządzony i wszyscy spadkobiercy wyrażą chęć przyjęcia spadku, mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowym. Natomiast jeśli testament nie został spisany albo część lub wszyscy spadkobiercy wymienieni w nim odrzucą spadek, wtedy dochodzi do dziedziczenia z ustawy. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o testamencie, zapraszam Cię do zapoznania się z bardzo szczegółowym artykułem Testament – najważniejsze informacje.
Dziedziczenie ustawowe – kolejność dziedziczenia
Dziedziczenie tylko z pozoru może wydawać się proste. Nic bardziej mylnego. Zdecydowana większość z nas nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji nieznajomości przepisów związanych z tym tematem. Poniżej opisane zostały najczęstsze sposoby dziedziczenia ustawowego.
W pierwszej kolejności dziedziczy najbliższa rodzina, czyli małżonek i dzieci, którzy z reguły dostają majątek po spadkodawcy w równych częściach. Gdy dzieci jest więcej niż troje, wtedy małżonek zawsze otrzyma ¼ spadku, zaś ¾ zostanie podzielone między wszystkich potomków.
Gdy małżeństwo było bezdzietne, do dziedziczenia wraz z żoną/mężem dochodzą rodzice. Małżonek dostaje wówczas połowę, a każdy z rodziców po ¼. W razie wcześniejszej śmierci jednego z rodziców, część, która by mu przypadała dzieli się między rodzeństwo (jeśli jedno z rodzeństwa nie żyje, dziedziczą jego dzieci).
Przykładowo: Umierając, mąż zostawił żonę, ojca, brata oraz dwóch siostrzeńców – synów nieżyjącej już siostry. Wówczas żonie przypadnie ½ część spadku, ojcu ¼ część spadku, a pozostałą ¼ część, która przypadłaby nieżyjącej już matce, dzieli się między brata i siostrzeńców. Brat zatem dostanie ⅛, a każdy z siostrzeńców po 1/16.
Gdy nie ma dzieci, rodziców, rodzeństwa i ich dzieci – całość spadku przypada małżonkowi. Następni w kolejności są dziadkowie, ale będą dziedziczyć dopiero w braku wszystkich wymienionych powyżej członków rodziny oraz małżonka.
Dziedziczenie ustawowe – opcje awaryjne – inne sposoby dziedziczenia
Ustawodawca pozostawił jeszcze opcje awaryjne, na wypadek gdyby spadkodawca nie miał żadnych krewnych. Wtedy dziedziczyć mogą pasierbowie (dzieci jego małżonka). Następna jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania, a jeśli nie da się go ustalić albo spadkodawca zmarł za granicą, cały spadek przypada Skarbowi Państwa.
Dziedziczenie testamentowe zostało szczegółowo opisane we wcześniejszym artykule na temat testamentu, do którego link znajdziesz TUTAJ.
Nabycie spadku i stwierdzenie nabycia
W teorii jest tak, że do dziedziczenia dochodzi już w momencie otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy.
W praktyce natomiast potrzebne nam będzie stwierdzenie nabycia spadku, które potwierdzi, że rzeczywiście jesteśmy uprawnieni i możemy dochodzić swoich praw związanych ze spadkiem względem innych osób.
Logicznym jest, że gdy ktoś miał dług względem spadkodawcy, po którym dziedziczyliśmy, mamy prawo domagać się spłaty tego długu. Jednak nawet okazanie ważnego testamentu i aktu zgonu nie załatwi sprawy. Należy mieć dokument, który to dziedziczenie potwierdza.
Dokumenty potwierdzające dziedziczenie
Dokumentami potwierdzającymi dziedziczenie są:
- prawomocne orzeczenie sądu dotyczące stwierdzenia nabycia spadku
- lub notarialny akt poświadczenia dziedziczenia.
Czym różnią się te dokumenty? Jeśli chodzi o rangę czy znaczenie, to są one dokładnie takie same. Różnic należy szukać w samym sposobie ich uzyskiwania.
Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia
Idąc do notariusza, mamy pewność, że bardzo szybko będzie po wszystkim. Jest to kwestia kilku dni. Najpierw notariusz spisuje protokół dziedziczenia. Kwestią kluczową jest to, że aby można było to w ogóle zrobić, w kancelarii muszą stawić się wszystkie osoby, które są tym spadkiem „zainteresowane”. Do kręgu tych osób zalicza się spadkobierców testamentowych oraz ustawowych jak i osoby, na rzecz których uczynione zostały zapisy windykacyjne. Gdyby choć jeden ze spadkobierców nie pojawił się osobiście u notariusza, czynność nie może być wykonana.
Na podstawie protokołu dziedziczenia notariusz wydaje akt poświadczenia dziedziczenia. Taki dokument zawiera informacje o osobie spadkodawcy, podstawie dziedziczenia (testament/ustawa) oraz o tym, kto jest spadkobiercą i w jakim wymiarze dziedziczy.
W ten sposób stwierdzić nabycie spadku można tylko w przypadku zgody wszystkich zainteresowanych oraz ich osobistego stawiennictwa (jeśli w międzyczasie jedna z osób zainteresowanych umrze, w jej imieniu mogą występować jej spadkobiercy).
Sądowe stwierdzenie nabycia spadku
Jeśli dojdzie do sytuacji w której między spadkobiercami powstanie spór, którego oni sami nie potrafią rozwiązać, należy udać się do sądu, aby ten wydał postanowienie stwierdzające nabycie spadku.
Ważne jest tutaj też to, że postanowienia sądu mogą dotyczyć również osób, które nie stawią się osobiście na posiedzeniu. Postępowanie sądowe będzie jednak znacznie dłuższe niż u notariusza. Jest to zależne od obłożenia konkretnego wydziału, ale na ogół trwa około kilku miesięcy.
Koszty
Jeśli zaś chodzi o koszty postępowania, nie będą one wysokie, chyba że powierzymy prowadzenie postępowania pełnomocnikowi, co wiąże się z dodatkowym wynagrodzeniem. Niemniej może się to okazać konieczne przy złożonych i skomplikowanych sprawach.
Koszty notarialne są w tym przypadku z góry ustalone ustalone: sporządzenie protokołu dziedziczenia wynosi 100 zł netto, zaś aktu poświadczenia dziedziczenia 50 zł netto (z zapisem windykacyjnym 100 zł). Do tego doliczyć należy podatek VAT (23% w 2020 roku) oraz koszt sporządzenia wypisów. Załatwienie kwestii związanych z dziedziczeniem u notariusza wiąże się przede wszystkim z szybkim załatwieniem sprawy, licząc od momentu otrzymania kompletu dokumentów potrzebnych do przeprowadzenia czynności.
Nabyciem spadku najlepiej zająć się możliwie najszybciej po śmierci spadkodawcy. Nie warto z tym zwlekać, gdyż im później się za to zabierzemy, tym więcej problemów może się pojawić na naszej drodze. Nieuregulowane długi czy śmierć osób uprawnionych do majątku (co skutkuje nieraz trudnościami z ustaleniem kolejnych spadkobierców), to tylko niektóre z komplikacji. Zaleca się, by zadbać o to od razu i nie czekać do ostatniej chwili.
Ważne terminy – sposoby dziedziczenia
Zupełnie na marginesie warto również pamiętać o tym, że mamy 6 miesięcy, licząc od dnia otwarcia spadku, na to, aby spadek przyjąć lub go odrzucić. Jeśli przez ten okres nic nie zrobimy przyjmuje się, że spadek przyjęliśmy z dobrodziejstwem inwentarza. To zagadnienie postaramy się wyjaśnić w kolejnym wpisie.
Autor: Notariusz Karolina Rak-Wrońska
www.notariuszki.com
- www.notariuszki.com
- Instagram: @notariuszki
- Facebook: @notariuszki
