O testamentach jeszcze na blogu nie było. Ten artykuł otwiera nowy cykl, do którego zaprosiłam wyjątkowych ekspertów. Kwestie spadkowe to jedne z najczęstszych pytań spoza mojej specjalizacji, jakie do mnie trafiają. Od jakiegoś czasu dojrzewałam do tego, aby blog MamaPrawniczka.pl był kompleksowy jeśli chodzi o wiedzę i o to, czego u mnie szukacie. Dlatego zaprosiłam do współpracy Ekspertów. Prawników, którzy reprezentują inne dziedziny prawa i są najlepszymi specjalistami w swoich dziedzinach. Ogromnie się cieszę, że jako pierwsza zaproszenie przyjęła Kancelaria Notarialna Rak & Łabuszewska. Dzięki Kancelarii prawo spadkowe, testament i dziedziczenie przestaną być tajemnicą.
Z tego artykułu dowiesz się:
- co to jest testament;
- kiedy sporządzić testament;
- czym jest testament ręczny;
- czym jest testament notarialny;
- jak przechowywać testament;
- czym jest powołanie spadkobierców, zapis testamentowy i wydziedziczenie;
- jakie koszty rodzi testament?
Co to jest testament?
Testament to dokument, który sporządzany jest „na wypadek śmierci”. Z wielu przyczyn możemy zdecydować się na spisanie testamentu. Możemy:
- zabezpieczyć naszych bliskich na przyszłość lub
- obawiając się o nasz stan zdrowia, wcześniej zadecydować, co się stanie z naszym majątkiem, gdy nas już zabraknie.
Czasem po prostu wolimy się zabezpieczyć i mieć pewność, że w razie nieprzewidzianych okoliczności, nasz majątek trafi w odpowiednie ręce.
Bardzo ważne jest to, że testament to jedyna forma w jakiej możemy taką wolę zawrzeć. To z kolei oznacza, że żadne inne porozumienia, jak na przykład umowy wzajemne „ja dziedziczę po tobie, ty po mnie”, albo umowy darowizny, które miałyby się uaktywnić dopiero po naszej śmierci, są nieważne.
Jeśli testamentu nie będzie, w przypadku śmierci dziedziczyć będą po nas osoby, którym według ustawodawcy się to „należy”. Z tytułu bycia, na przykład, naszą rodziną. Zatem jeśli nie jest naszą wolą, aby dziedziczyli z góry narzuceni członkowie rodziny w określonych ustawowo częściach, wtedy zdecydowanie warto pomyśleć nad sporządzeniem testamentu.
W testamencie możemy uwzględnić zarówno członków najbliższej rodziny, dalekich krewnych, jak też przyjaciół, czy sąsiadów. Można ustanowić też identyczny krąg spadkobierców, jaki narzucają przepisy, ale na przykład zastrzec dziedziczenie spadku w częściach zupełnie odmiennych od tych przedstawionych przez ustawodawcę.
Kiedy warto sporządzić testament?
Przykładów, w których testament warto sporządzić jest mnóstwo. Poniżej tylko kilka wartych naszej uwagi:
- Mąż dziedziczy po żonie, a nie mąż i dzieci (jak przewidział to ustawodawca), gdyż małżonkowie wolą, aby ich dzieci majątek otrzymały w całości dopiero po śmierci obojga rodziców.
- W przypadku braku dzieci małżonek chce, aby spadek po nim dziedziczyli: małżonek, rodzice i rodzeństwo, po równo każdy z nich (zgodnie z ustawą rodzeństwo dziedziczy jedynie w przypadku, gdy jeden z rodziców nie żyje; inaczej nie dostałoby nic).
- W przypadku braku dzieci wolą jest, aby całość spadku odziedziczył małżonek (zgodnie z ustawą, gdy małżeństwo nie posiada dzieci, dziedziczą również rodzice, a także rodzeństwo, jeśli jeden z rodziców nie żyje).
- Zostawić część majątku partnerce/partnerowi, z którym nie jesteśmy w związku małżeńskim (w innym przypadku spadek po partnerze odziedziczy jego rodzina, a partnerka nie otrzyma nic).
Podobnych sytuacji jest całe mnóstwo. W sposób bardzo wyraźny pokazują one, że testament daje nam szereg możliwości ustalenia kto i ile ma dziedziczyć. Jednocześnie przepisy mogą stanowić pewne wskazówki i ukierunkować naszą wolę.
Jak napisać testament ręczny?
Tak naprawdę do napisania testamentu wystarczy czysta kartka papieru, długopis i wola sporządzenia go. Można to zrobić w dowolnie wybranym miejscu i czasie. Należy w nim zawrzeć, w jakiej części i kogo powołujemy do spadku. Musimy pamiętać o tym, że w polskim prawie nie możemy rozdzielić majątku na poszczególne składniki i nimi dysponować. Można, posługując się zapisami windykacyjnymi, przekazać konkretne elementy wybranym osobom, ale są to poszczególne przypadki. Generalnie spadek funkcjonuje jako całość i dzieląc go, mówimy o przekazywaniu danego udziału (wyrażonego w ułamku) w całości.
Przykładowo: „Ja, Waldemar X, powołuję do całego spadku mojego syna, Mateusza X, w udziale wynoszącym 1/4 część oraz żonę Elżbietę X, w udziale wynoszącym ¾ części”.
Ponadto trzeba tak sporządzony dokument opatrzyć swoim podpisem i datą. Nie wolno również zapominać, że taki testament ma zostać sporządzony własnoręcznie, a nie na komputerze lub maszynie do pisania. Data nie jest elementem koniecznym. Warto jednak o niej pamiętać, gdyż może okazać się przydatna w przyszłości, żeby nie było wątpliwości, który testament jest aktualny, gdy chociażby zmienimy zdanie i będziemy chcieli sporządzić nowy.
Testament, o którym mowa powyżej to testament ręczny, inaczej zwany holograficznym, należący do grupy testamentów zwykłych. Kolejnym testamentem w formie zwykłej jest testament notarialny.
Czym zatem różni się testament notarialny od testamentu odręcznego i czy warto go sporządzić?
Testament notarialny
Od testamentu ręcznego różni go to, że jest sporządzony w formie aktu notarialnego co oznacza, że ma moc dokumentu urzędowego. Sama nazwa sugeruje, że mamy do czynienia z czymś poważniejszym, o większej randze. Dokument urzędowy (tu w postaci testamentu notarialnego) ma tę przewagę nad zwykłym dokumentem, że stoi wyżej w hierarchii dokumentów. Jest bardziej wiarygodny. Na przykład, gdy z jakiegoś powodu dojdzie do sporu między spadkobiercami, a będą istniały dwa testamenty: jeden ręczny bez daty i drugi notarialny. Sporządzając testament notarialny, nie ryzykujemy, że wpadnie w niepowołane ręce i zostanie zniszczony. Ponadto mamy sto procent pewności, że testament spisany u notariusza będzie ważny, co oznacza, że nasza wolna zostanie spełniona.
Ponadto, w przypadku braku doświadczenia czy wiedzy prawniczej łatwo popełnić błędy, np. przy zapisach czy wydziedziczeniu, sporządzając testament odręcznie bez fachowej pomocy. Istnieje zatem ryzyko, że nasza wola i tak nie zostanie do końca spełniona, mimo spisania testamentu.
A co z przechowywaniem testamentu?
Jeśli sporządzamy testament w formie aktu notarialnego oryginał zostaje w kancelarii notarialnej przez okres 10 lat. Następnie jest przekazywany jest do sądowego wydziału wieczystoksięgowego. Zatem nie ma możliwości zgubienia go, czy zniszczenia. Testator, na poświadczenie zawarcia testamentu dostaje wypis aktu notarialnego (jak wspomniano wcześniej, oryginał zostaje na miejscu), i zawsze w przypadku zgubienia czy nawet celowej kradzieży jest chroniony, bo może udać się do notariusza, przed którym dokonywana była czynność i poprosić o wydanie kolejnego wypisu z testamentu.
Treść testamentu – powołanie spadkobierców
Jedną z pierwszych rzeczy, które przychodzą do głowy w kontekście zawartości testamentu jest odpowiedź na pytanie:
Kto będzie po nas dziedziczył?
Chodzi zatem o powołanie spadkobierców. O ile chcemy, by dziedziczyły inne osoby niż przewiduje ustawa lub te same osoby, ale w mniejszym albo większym udziale. Funkcjonuje tu zupełna dowolność. Zatem na samym początku, należy dokładnie określić, komu chcemy przekazać spadek. Niekoniecznie będzie błędem, gdy nie wskażemy osoby powołanej do spadku z imienia i nazwiska. Jeśli testator ma jedną córkę i napisze „mojej jedynej córce zapisuję połowę spadku”, to będzie wystarczający zapis, bo pozwala na pełną identyfikację. Jednak mogą zdarzyć się sytuacje, że po śmierci spadkodawcy roszczenia do spadku zgłosi nieślubne dziecko, o którym spadkobierca nic nie powiedział rodzinie lub o którego istnieniu nie wiedział. Wtedy określenia typu „córka” stają się problematyczne. Zawsze zatem lepiej się zabezpieczyć i wymienić wszystkich wraz ze szczegółowym opisem (imiona, nazwisko, imiona rodziców i numery PESEL lub data urodzenia).
Treść testamentu – zapis windykacyjny
A co w przypadku, kiedy cały spadek chcemy podzielić między trójkę dzieci, ale jedną, oznaczoną konkretnie rzecz, w postaci na przykład samochodu albo domu zapisać małżonkowi?
Mimo niezbyt dużej elastyczności polskiego prawa spadkowego, prawodawca uchylił nam nieco furtkę, wprowadzając pojęcie zapisu windykacyjnego. Za jego pomocą można wyłączyć konkretne rzeczy z masy spadkowej i przekazać je wskazanym przez nas osobom. Nie można jednak tego zrobić w żaden inny sposób jak tylko w testamencie notarialnym. Wszelkie takie postanowienia zawarte w testamencie ręcznym, będą traktowane jako zapis zwykły. Wówczas nasza wola najprawdopodobniej nie zostanie zrealizowana. Jest to bowiem sytuacja o tyle gorsza, że powoduje jedynie powstanie stosunku zobowiązaniowego między spadkobiercą, a zapisobiercą (to znaczy, że ten, na rzecz kogo powstał zapis ma prawo ubiegać się od spadkobiercy wykonania tego prawa i wydania mu rzeczy). Zapis windykacyjny ma natomiast tę przewagę nad zapisem zwykłym, że podmiot zapisu staje się właścicielem zapisanej rzeczy już w momencie otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy.
Treść testamentu – podstawienie
Gdy zależy nam, aby w żadnym wypadku nie doszło do dziedziczenia ustawowego, a istnieje obawa, że któryś z powołanych w testamencie spadkobierców odrzuci spadek albo zrzeknie się dziedziczenia, możemy skorzystać z koła ratunkowego w postaci podstawienia.
Jest to instytucja pozwalająca na wskazanie kolejnej (a nawet więcej, bo nie ma ograniczenia co do liczby) osoby, która będzie dziedziczyć w razie, gdyby pierwotny spadkobierca nie mógł albo nie chciał.
Przykład: Do 1/2 spadku powołuję osobę X. Gdyby osoba X nie mogła lub nie chciała być spadkobiercą/spadkobierczynią, powołuję do 1/2 spadku osobę Y.
Co istotne, podstawieniem można się zabezpieczyć przy każdej powołanej do spadku osobie, a po drugie nie jest zabronione ustanawianie kolejnych podstawień przy jednym spadkobiercy. To znaczy, że w powyższym przykładzie można dalej dopisać:
„Gdyby osoba Y nie mogła lub nie chciała dziedziczyć, powołuję osobę
Z, itd.”
Treść testamentu – wydziedziczenie
Wydziedziczenie jest często mylnie pojmowane i mylone z pozbawieniem prawa do spadku.
Stąd nieraz w testamentach ręcznych występują w tym zakresie błędy, powodujące trudności we właściwym zrozumieniu woli testatora. Wydziedziczenie to pozbawienie prawa nie do samego spadku, a do zachowku.
Czym jest zatem zachowek? To część tego (najczęściej połowa), co dana osoba odziedziczyłaby zgodnie z postanowieniami ustawowymi, a z jakiegoś powodu została pominięta w testamencie. Domyślać się można, że nie została pominięta, bo ktoś o niej zapomniał, ale że było to działanie celowe. Jednak ustawodawca wprowadził zachowek, by najbliższe osoby z rodziny chronić przed ewentualnym omyłkowym pominięciem w testamencie kogoś, kto wedle ustawy dziedziczyć powinien.
Wydziedziczyć można jedynie:
- małżonka
- rodziców
- zstępnych, czyli potomków (dzieci, wnuki itd.)
Do wydziedziczenia potrzebne jest uzasadnienie, dlaczego chcemy to zrobić. Są one wyliczone w przepisach:
- postępowanie niezgodne z zasadami współżycia społecznego (np. handel nielegalnymi produktami, zła opinia publiczna, pijaństwo)
- popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci względem spadkodawcy, albo jednej z najbliższych mu osób (skazanie przez sąd nie jest konieczne do wydziedziczenia)
- uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych (np. brak pomocy w potrzebie, długotrwałe unikanie kontaktu, nieudzielenie pomocy finansowej, wszczynanie kłótni).
Gdy spadkodawca przebaczył osobie, którą miał zamiar wydziedziczyć, już nie będzie mógł tej osoby wydziedziczyć. Nawet w przypadku, gdy nie wiedział, że przebaczenie taki wywoła skutek. Zatem, aby dokonać wydziedziczenia, należy podać kogo i z jakiego powodu chcemy pozbawić prawa do zachowku oraz dodać, że przebaczenie nie miało miejsca.
Koszty
Spisanie testamentu wiąże się z kosztami, jakie poniesiemy u notariusza. Oczywiście jeśli spiszemy testament ręczny, nic nas to nie kosztuje, ale jeśli zdecydujemy się na większą ochronę i udamy się z tym do notariusza, musimy pamiętać, że trzeba będzie za to zapłacić.
Koszty wynagrodzenia notariusza za sporządzenie testamentu są z góry narzucone przez przepisy. Są stałe i wynoszą netto:
- za sam testament – 50 zł
- testament zawierający zapis zwykły, polecenie lub wydziedziczenie – 150 zł
- testament zawierający zapis windykacyjny – 200 zł
- odwołanie testamentu – 30 zł
Autor: Notariusz Karolina Rak-Wrońska
www.notariuszki.com
- www.notariuszki.com
- Instagram: @notariuszki
- Facebook: @notariuszki
___________
Mam nadzieję, że @notariuszki jeszcze niejeden temat tutaj odczarują. Przyznam się Wam, że sama czytałam ten artykuł z dużym zaciekawieniem, bo niektórych zasad już po prostu nie pamiętałam z czasów studiów, a wiedza o dziedziczeniu akurat dotyczy każdego z nas.
M.